สัพเพเหระ (10 พฤษภาคม 2564)
พิธี บิชาร์จัน กับความเข้าใจผิด
โดย เสรษฐวิทย์ ชีรวินิจ
หลายวันก่อน ผมได้เห็นวิดีโอ คลิป ที่มีภาพของรถ แบ็คโฮ กำลังกวาดไถรูปปั้นจำนวนมากที่วางอยู่บนพื้นแบบไม่ใยดี พร้อมกับคำบรรยายที่เข้ากับบรรยากาศของเหตุการณ์การระบาดอย่างรุนแรงของ โควิด 19 ในประเทศอินเดีย ที่มีคนติดเชื้อรายวันกว่า 4 แสนคน และมีผู้เสียชีวิตวันละกว่า 4 พันคน ว่า
หลังจากโควิด 19 ระบาดอย่างรุนแรงในอินเดีย จนมีผู้ล้มตายกันอย่างมาก ชาวฮินดูก็เริ่มเสื่อมถอยในการนับถือพระผู้เป็นเจ้าของเขา ต่างพากันเอารูปเคารพมาทิ้งขว้างตามท้องถนนอย่างไม่ใยดี
(ภาพที่จับมาเป็นภาพนิ่ง จากวิดีโอคลิป ที่ส่งกันทั่วไปในโลกออนไลน์)
เพราะคิดว่า เมื่อเทพเจ้าไม่สามารถป้องกันให้พวกเขารอดพ้นจากโควิด 19 ได้แล้ว อย่ากระนั้นเลย ก็เอาไปทิ้งให้พ้นหูพ้นตาเสีย
บังเอิญ ผมเคยทราบเรื่องราวที่เกี่ยวพันกับภาพดังกล่าวในอินเดียมาก่อน จึงได้สอบถามจากเพื่อนในอินเดีย และได้ความกระจ่างที่กลายเป็นคนละเรื่องเดียวกันเลย
จึงขอนำเรื่องราวดังกล่าวมาเล่าสู่กันกันฟังครับ
อินเดีย มีเทศกาลเฉลิมฉลองต่างๆมากมายตลอดทั้งปี เพราะเทศกาลเหล่านี้ โดยหลักคิดก็คือ การเฉลิมฉลองการเปลี่ยนฤดูกาลทั้ง 4 ที่เป็นปรากฎการณ์ตามธรรมชาติ
ต้องไม่ลืมว่า วัฒนธรรมฮินดู เป็นวัฒนธรรมที่มาอายุยาวนานกว่า 4 พันปีมาแล้ว และยังคงสืบทอดกันมาจนถึงทุกวันนี้
ประกอบกับสังคมอินเดียโบราณ (หรือแม้กระทั่งทุกวันนี้) เป็นสังคมแบบเกษตรกรรม กสิกรรม ดังนั้น ฤดูกาลที่มาตามกาลเวลาที่เคยเป็น จึงเป็นสิ่งที่มีความสำคัญ และมีความหมายต่อผู้คนทุกยุคทุกสมัย
สิ่งที่มีบทบาทสำคัญต่อการดำรงชีวิตของคนโบราณก็คือ ฝนตก แดดออก ถูกต้องตามฤดูกาล และเพื่อความสบายใจของตัวเอง พวกเขาก็จึงสร้างเทพเจ้าขึ้นมาเพื่อเป็นหลักยึดเหนี่ยวจิตใจ
เทพเจ้าเหล่านี้จึงอยู่คู่ชาวอินเดียมาโดยตลอด
ในช่วงเทศกาลสำคัญ เช่น เทศกาลนวราตรี เทศกาลวันประสูติของพระพิฆเณศวร ฯลฯ ชาวฮินดูก็มักจะมีการสร้างรูปเคารพของเทพเจ้าเหล่านั้นขึ้นมา เพื่อการเคารพบูชา
(รูป IDOL ที่สร้างขึ้นด้วยดินเหนียวเกาะบนโครงไม้เป็นรูปต่างๆ)
รูปเคารพเหล่านี้ มีทั้งขนาดใหญ่มาก จนกระทั่งที่มีขนาดเล็กที่สามารถนำกลับไปเคารพบูชาที่บ้านได้ ทั้งหมดจะทำด้วยดินเหนียวปั้นบนโครงที่ทำด้วยกิ่งไม้
พูดง่ายๆก็คือ ทำมาจากวัสดุพื้นบ้านที่หาได้ง่ายๆนั่นเอง
(รูปเคารพ IDOL เป็นพระแม่กาลี มีวางขายกันบนถนนทั่วไปหมด)
ชาวฮินดู มักจะซื้อรูปเคารพ ที่เรียกว่า IDOL เป็นรูปของเทพเจ้าประจำเทศกาลนั้นๆ แล้วนำกลับไปกราบไหว้บูชาที่บ้าน แต่ในบ้านก็มักจะมีรูปเคารพของเทพเจ้าของเทศกาลก่อนหน้านั้นอยู่แล้ว
เขาจะทำอย่างไร
เขาก็จะเอารูปเคารพของเก่า ออกไปวางไว้ตามใต้ต้นไม้ หรือ ริมถนน เหมือนกับเอาไปทิ้งประมาณนั้น
(รูปเคารพของปีเก่า จะถูกนำไปวางไว้ใต้ต้นไม้ เมื่อมีรูปเคารพอันใหม่นำเข้าไปในบ้าน)
นอกจากนี้ ประเพณีนิยมอีกอย่างหนึ่งก็คือ เมื่อถึงวันสุดท้ายของเทศกาล ชาวฮินดูก็จะเอารูปเคารพไปลอยในแม่น้ำ เหมือนกับการส่งเทพเจ้ากลับไปสู่สวรรค์ ประเพณีนี้เรียกว่า บิชาร์จัน (BISARJAN)
(พิธี บิชาร์จัน ของพระพิฆเณศวร)
ตามตัวอักษร บิชาร์จัน แปลว่า จมลงไปในน้ำ เพราะแม่น้ำทุกสายก็เป็นเสมือนตัวแทนของแม่น้ำคงคาที่ไหลลงมาจากสวรรค์
รูปเคารพเหล่านี้ก็จะละลายหายไปในสายน้ำ เพราะทำด้วยดินเหนียว
แต่เนื่องจากกระแสของการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมมีความเข้มแข็งขึ้นทุกวัน การเอารูปเคารพแม้ว่าจะทำด้วยดินเหนียวไปลอยในแม่น้ำ หรือ ในหนอง ในบึง หรือ ในทะเลสาบ จึงเป็นเรื่องที่ไม่อาจทำได้ เพราะอาจจะก่อให้เกิดมลพิษใดๆขึ้นมาได้
เขาก็จึงเอาไปวางทิ้งไว้ตามถนน หรือ ไปรวมกันไว้ในที่ใดที่หนึ่ง เพื่อให้เทศบาลมาจัดเก็บไปทำลายต่อไป
ภาพที่เห็นรถแบ็คโฮ กวาดรูปเคารพไปตามถนน จึงไม่ได้เกี่ยวข้องกับข่าวโควิดแต่อย่างใด
